تغذیه یکی از اساسی ترین نیازهای زیستی انسان بوده است که طی آن مواد غذایی لازم برای تولید انرژی و رشد بافت های بدن تامین میگردد. تبدیل غذا به مواد قابل جذب به خون طی فرایند گوارش انجام میشود که بلع را میتوان اولین مرحلهی این فرایند دانست.
اختلالات بلع که از آن به عنوان دیسفاژی (dysphagia) نام برده میشود، میتواند در مراحل مختلف بلع اتفاق بیفتد که این مراحل شامل:
مرحله دهانی (oral stage)
مرحله حلقی (pharyngeal stage)
مرحله مروی (esophageal stage)
مرحله دهانی : مکیدن، جویدن و انتقال غذا یا مایعات به سمت حلق است.
مرحله حلقی: شامل آغاز بلع، پایین رفتن غذا از گلو، بسته شدن مسیر هوایی برای پیشگیری از وارد شدن مواد غذایی یا مایعات به مسیر هوایی یا آسپیریشن (aspiration) پیشگیری از خفه شدن است.
مرحله مروی: شامل حرکات کرمی شکل در روده و ریخته شدن مواد غذایی از مری به معده است. این مرحله تحت کنترل فرد نیست و به طور غیر ارادی انجام میشود.
نشانه ها و علایم اختلالات بلع در کودکان :
کودکان دارای اختلالات بلع و تغذیه دارای طیف گستردهای از علایم هستند. تمام علایم و نشانهها در تمامی کودکان مشاهده نمیشود و بسته به نوع مشکل برخی از علایم را نشان میدهند. این علایم شامل:
·امتناع از خوردن غذا یا مایعات
·مشکل در خوردن مواد غذایی با بافت های مختلف
·طولانی شدن مدت زمان تغذیه
·مشکل در جویدن مواد غذایی
·مشکل در مکیدن شیر مادر یا شیشه شیر
·اق زدن یا سرفه کردن هنگام خوردن غذا
·آبریزش دهانی شدید یا خروج غذا یا مایعات از دهان یا بینی
·کم بودن وزن کودکان نسبت به همسالان
·عدم هماهنگی بین تنفس و خوردن (غذا یا مایعات)
·عفونتهای تنفسی مکرر
در صورت مشاهده علایم فوق، این کودک باید فوری به آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) ارجاع داده شود. کودک باید مورد ارزیابی عملکرد بلع و تغذیه قرار گرفته و در صورت لزوم با توجه به نتایج ارزیابی های انجام شده اقدامات لازم جهت درمان مشکلات بلع و تغذیه وی صورت پذیرد.
برخی از عوامل ایجاد کننده یا تشدید کننده مشکلات بلع در کودکان شامل موارد زیر میباشد :
– شکاف کام یا لب
– مشکلات مربوط به دندان
– بزرگ بودن زبان
– بزرگ بودن لوزه
– تومور یا وجود توده در گلو
– فلج بودن تارهای صوتی
– تاخیر رشد
اگر فردی نتواند بخوبی غذا بخورد و غذای مورد نیاز بدنش تامین نشود ممکن است دچار مشکلات تغذیه ای شود. اگر آب به میزان کافی ننوشد ، باعث کم شدن آب بدن و مشکلات جدی شود. یکی از شکایتهای اصلی اختلال در بلع ، پنومی ناشی از آسپیریشن است. آسپریشین باعث ورود غذا و آب به شش ها و عفونت شش ها می شود.
نقش آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر)
به دلیل نزدیکی اندام های دخیل در بلع با اندام های گفتاری، لازم است گفتار درمانگر به عنوان سرگروه تیم توانبخشی درمان اختلالات بلع فعالیت کند. نقش اصلی گفتار درمانگر در اختلال بلع مربوط به حیطهی ارزیابی و تشخیص میزان ناتوانیهای عصبی حرکتی ناحیه دهان و حلق و همچنین درمان در قالب رویکردهای درمانی حسی حرکتی ناحیه دهان و حلق میباشد. درمانگاه گفتاردرمانی یکی از محلهایی است که میتوان در آنجا با آسیب شناس گفتار و زبان در این باره مشورت کرد و از وی کمک خواست. یکی دیگر از مراکز ارایه خدمات گفتاردرمانی بیمارستانها میباشد، جایی که اصولاً گفتار درمانگر باید در نظامی چند تخصصی همراه با سایر متخصصین به درمان اختلالات بلع بپردازد. از جمله بخش های بیمارستانی که گفتار درمان در آن حضور داردNICU است که به ارزیابی و تشخیص و همچنین درمان اختلال بلع در نوزادان میپردازد. اغلب نوزادان بستری در بخشNICU ، نوزادان نارس هستند، یعنی تولدیافتگان قبل از ۳۷ هفتگی و نوزادان با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم میباشند. اغلب با شکایت مادران این نوزادان درباره مکیدن ضعیف آن ها رو برو میشویم. مکیدن ضعیف این نوزادان منجر به کند شدن هرچه بیشتر وزنگیری این نوزادان و درنتیجه اختلال رشد آن ها میشود. گفتاردرمانگر با انجام تکنیکهای تسهیلی، رفلکس مکیدن نوزادان را تقویت میکند و همچنین با ارائه تحریکات و ماساژهایی تخصصی و حساب شده منجر به افزایش خونرسانی به آن نواحی از بدن و بهبود عمل بلع در آنها می شود که این خود سبب افزایش وزنگیری کودک میشود.